Sümeyra Türk/Haber Analiz
Zengezur Koridoru, Güney Kafkasya’da jeopolitik ve jeoekonomik açıdan kilit bir öneme sahip bir proje olarak son dönemde uluslararası gündemin merkezine yerleşti. Azerbaycan’ın Nahçıvan Özerk Cumhuriyeti ile ana karasını birleştirmeyi hedefleyen bu koridor, sadece bölgesel değil, aynı zamanda küresel güç dengelerini etkileyebilecek bir stratejik hat olarak öne çıkıyor. Türkiye, Azerbaycan, Ermenistan, Rusya, İran ve son dönemde ABD’nin dahil olduğu bu karmaşık denklem, Zengezur’un hem ekonomik hem de siyasi boyutlarıyla ilgili tartışmaları alevlendirdi. Bu analizde, Zengezur Koridoru’na dair son gelişmeler, Rusya-Azerbaycan gerilimi, Ermenistan’ın ekonomik ve siyasi sorunları, İran ve Rusya’nın itirazları, Türk dünyası birliği ve ABD’nin rolü bağlamında detaylı bir değerlendirme sunuyorum.
Zengezur Koridoru’nda Son Gelişmeler
Zengezur Koridoru, 2020’deki İkinci Karabağ Savaşı’nın ardından imzalanan 10 Kasım Ateşkes Anlaşması’nın 9. maddesiyle gündeme geldi. Anlaşma, Azerbaycan ile Nahçıvan arasında Ermenistan topraklarından geçen bir ulaşım hattının açılmasını öngörüyordu. Bu koridor, Azerbaycan’ın batı bölgeleriyle Nahçıvan’ı bağlayarak Türkiye üzerinden Avrupa’ya uzanan “Orta Koridor”un kilit bir parçası olarak görülüyor. Son dönemde, koridorun açılmasına yönelik müzakereler hız kazandı. Temmuz 2025’te, Azerbaycan ve Ermenistan arasında Abu Dabi’de yapılan görüşmeler, barış anlaşmasının %90’ının tamamlandığını ve Zengezur’un işletilmesi konusunda önemli adımlar atıldığını gösterdi.
Ancak, koridorun nasıl işleyeceği konusunda taraflar arasında görüş ayrılıkları sürüyor. Azerbaycan, koridorun Ermeni sınır kontrollerinden bağımsız bir şekilde işlemesini ve vatandaşlarının “Ermeni sınır muhafızlarının yüzünü görmemesini” talep ederken, Ermenistan, koridorun kendi egemenlik hakları çerçevesinde işletilmesini savunuyor. Ermenistan Başbakanı Nikol Paşinyan, “Barış Kavşağı” adını verdiği bir alternatif önererek, koridorun sadece Azerbaycan için değil, tüm bölge ülkeleri için bir ticaret ve lojistik merkezi olmasını önerdi. Bu öneri, Ermenistan’ın ekonomik kazanımlar elde etme arzusunu yansıtırken, aynı zamanda bölgedeki gerilimi azaltma çabası olarak değerlendiriliyor.
ABD’nin Ankara Büyükelçisi Tom Barrack’ın Temmuz 2025’te yaptığı açıklama, Zengezur tartışmalarını yeni bir boyuta taşıdı. Barrack, koridorun 100 yıllığına Amerikan şirketleri tarafından kiralanarak işletilmesini önerdi. Bu teklif, Ermenistan’da sert tepkilere yol açarken, Paşinyan hükümeti, “egemen topraklarının hiçbir parçasını üçüncü ülkelere devretmeyeceği” yönünde net bir açıklama yaptı. Bazı dış politika uzmanları tarafından ABD’nin bu hamlesinin Rusya ve İran’ın bölgesel etkisini kırmayı hedeflediğini ve Türk dünyası için olumlu bir gelişme olduğunu savunuluyor.
Rusya-Azerbaycan Gerilimi: Zengezur’un Gölgesinde Artan Tansiyon
Rusya ile Azerbaycan arasındaki ilişkiler, özellikle 2024 sonu ve 2025 başlarında ciddi bir gerilim dönemine girdi. Bu gerilimin temelinde, Zengezur Koridoru’nun açılmasıyla Rusya’nın Güney Kafkasya’daki etkisinin azalacağı korkusu yatıyor. Aralık 2024’te, Azerbaycan’a ait bir yolcu uçağının Rus hava sahasında düşürülmesi, iki ülke arasındaki krizi tırmandırdı. Azerbaycan, uçağın Rus hava savunma sistemleri tarafından vurulduğunu iddia ederken, Rusya sorumluluğu kabul etmedi ve yalnızca devlet başkanı Vladimir Putin’in “kusura bakmayın” şeklindeki özrüyle yetindi. Bu olay, Azerbaycan’da büyük bir rahatsızlık yarattı ve Bakü, Rusya’ya nota vererek sorumluların cezalandırılmasını talep etti.
Gerilim, Haziran 2025’te Rusya’nın Yekaterinburg kentinde Azerbaycanlılara yönelik polis baskınlarında iki kişinin öldürülmesiyle daha da derinleşti. Azerbaycan, bu olaya karşılık olarak Bakü’deki Sputnik ofisine baskın düzenledi ve bazı Rus vatandaşlarını gözaltına aldı. Rusya ise Azerbaycan-Ural derneğinin lideri Şahin Shykhlinski’yi sokak ortasında gözaltına alarak misilleme yaptı. Uzmanlar, bu karşılıklı hamlelerin, Rusya’nın Zengezur Koridoru’nun açılmasıyla bölgedeki lojistik ve siyasi kontrolünü kaybetme korkusundan kaynaklandığını belirtiyor.
Kremlin Sözcüsü Dmitriy Peskov, Temmuz 2025’te yaptığı açıklamada, Zengezur meselesinin “Ermenistan ve Azerbaycan’ın egemenlik meselesi” olduğunu ve Rusya’nın bu sürece destek verdiğini ifade etti. Ancak, bu açıklama, Rusya’nın bölgedeki etkisini koruma çabasını maskeleme girişimi olarak yorumlanıyor. Bazı analistler, Rusya’nın Ermenistan’daki Apostolik Kilise üzerinden Paşinyan’a karşı darbe girişimlerini destekleyerek Erivan’ı destabilize etmeye çalıştığını öne sürüyor.
Ermenistan’ın Ekonomik ve Siyasi Sorunları
Ermenistan, Zengezur Koridoru tartışmalarının gölgesinde ekonomik ve siyasi sorunlarla boğuşuyor. Ekonomik olarak, ülke yıllardır süren savaşlar, bölgesel izolasyon ve Rusya’ya bağımlılık nedeniyle ciddi bir kriz içinde. Ermenistan Demiryolları’nın Rus Devlet Demiryolları’na (RJD) bağlı olması, Zengezur Koridoru’nun demiryolu ayağını Rusya’nın etkisine açık hale getiriyor. Paşinyan, bu bağımlılığı kırmak için demiryollarını devletleştirme planları yapıyor, ancak bu süreç hem ekonomik hem de siyasi riskler taşıyor.
Siyasi olarak, Paşinyan hükümeti iç ve dış baskılarla karşı karşıya. İkinci Karabağ Savaşı’nın yenilgisi, Ermenistan’da Paşinyan’a karşı muhalefeti güçlendirdi. Ermeni Apostolik Kilisesi’nin başlattığı darbe girişimleri, Rusya’nın da desteğiyle Paşinyan’ı zayıflatmayı hedefliyor. Paşinyan, Zengezur Koridoru’nu bir “Barış Kavşağı” olarak sunarak hem iç kamuoyunu yatıştırmaya hem de uluslararası destek kazanmaya çalışıyor. Ancak, ABD’nin koridoru kiralama önerisi, muhalifler tarafından “vatanı satmak” olarak nitelendirilerek Paşinyan’a yönelik eleştirileri artırdı.
Ermenistan’ın ekonomik canlanması, Zengezur Koridoru’nun açılmasına bağlı görünüyor. Uzmanlar, koridorun bölgesel ticareti artırarak Ermenistan’a da ekonomik fayda sağlayabileceğini belirtiyor. Ancak, Erivan’ın koridorun egemenlik haklarını koruma konusundaki ısrarı, barış görüşmelerini karmaşıklaştırıyor.
Ermenistan, İran ve Rusya’nın İtirazları
Zengezur Koridoru, Ermenistan, İran ve Rusya tarafından farklı nedenlerle eleştiriliyor. Ermenistan, koridorun kendi topraklarından geçecek olması nedeniyle egemenlik kaygıları taşıyor. Hükümet Sözcüsü Nazeli Bagdasaryan, “Ermenistan’ın Sunik bölgesinin denetiminin başka bir devlete veya şirkete devredilmesi söz konusu olamaz” diyerek ABD’nin kiralama önerisine sert bir şekilde karşı çıktı.
İran, Zengezur Koridoru’nu kendi kuzey güvenlik kuşağına bir tehdit olarak görüyor. Tahran, koridorun açılmasının Azerbaycan ve Türkiye’nin bölgedeki etkisini artıracağından ve İran’ı izole edeceğinden endişeleniyor. Ancak, İran Cumhurbaşkanı Mesud Pezeşkiyan’ın Nisan 2025’te Bakü’ye yaptığı ziyarette sergilenen samimi görüntüler, İran’ın koridora dolaylı olarak dahil olma ihtimalini gündeme getirdi.
Rusya, Zengezur’un açılmasının kendi jeopolitik etkisini zayıflatacağından korkuyor. 10 Kasım Anlaşması’nda koridorun Rus sınır muhafızları tarafından denetlenmesi öngörülüyordu, ancak hem Azerbaycan hem de Ermenistan, Rusya’nın bölgedeki rolünü sınırlamak istiyor. Rusya’nın Ukrayna Savaşı nedeniyle zayıflayan bölgesel etkisi, Zengezur tartışmalarında Moskova’yı daha agresif bir tutuma itiyor.
Türk Dünyası Birliği ve ABD Güvencesi
Zengezur Koridoru, Türk dünyasının birliğini güçlendirme potansiyeli taşıyor. Koridor, Azerbaycan’ı Nahçıvan üzerinden Türkiye’ye bağlayarak Orta Asya’ya uzanan bir ulaşım ve enerji hattı oluşturacak. Türk Devletleri Teşkilatı’nın güçlenmesi ve Şuşa Beyannamesi gibi adımlar, bu birliğin jeopolitik bir vizyona dönüştüğünü gösteriyor.
ABD’nin Zengezur Koridoru’na ilgisi, Türk dünyası için hem fırsat hem de risk barındırıyor. Bazı uzmanlar, ABD’nin koridoru kiralama önerisinin, Rusya’nın bölgedeki etkisini kırmak için stratejik bir hamle olduğunu ve Türkiye ile Azerbaycan’ın çıkarlarına hizmet edebileceğini savunuyor. Ancak, bazı uzmanlar ise, ABD’nin kontrolünün Türk dünyasının bağımsızlığını zedeleyebileceği ve ticari açıdan kabul edilemez olduğu görüşünde.
ABD’nin önerisi, “Trump Köprüsü” gibi iddialarla da anılıyor, ancak Ermenistan bu tür söylentileri yalanladı. Yine de, ABD’nin bölgedeki varlığı, Rusya ve İran’ın itirazlarını dengeleyebilecek bir güvence olarak görülüyor. Uzmanlar, Türkiye ve Azerbaycan’ın bu süreçte ABD ile dengeli bir iş birliği kurarak hem koridorun güvenliğini sağlayabileceğini hem de Türk dünyasının birliğini pekiştirebileceğini belirtiyor.
Değerlendirme ve Sonuç
Zengezur Koridoru, Güney Kafkasya’da yeni bir jeopolitik dönemin kapısını aralıyor. Azerbaycan ve Türkiye’nin desteklediği bu proje, bölgesel ticareti ve Türk dünyasının entegrasyonunu güçlendirme potansiyeline sahip. Ancak, Ermenistan’ın egemenlik kaygıları, İran’ın güvenlik endişeleri ve Rusya’nın bölgesel nüfuzunu koruma çabaları, projenin hayata geçirilmesini zorlaştırıyor.
Rusya-Azerbaycan gerilimi, Zengezur’un açılmasıyla daha da derinleşebilir, ancak Moskova’nın Ukrayna Savaşı’ndaki kayıpları ve bölgesel zayıflaması, Azerbaycan’ın elini güçlendiriyor. Ermenistan, ekonomik ve siyasi krizlerle mücadele ederken, koridorun sağlayacağı ticari fırsatları değerlendirmek zorunda. ABD’nin önerisi, tartışmalı olsa da, Rusya ve İran’a karşı bir denge unsuru olarak Türk dünyası için stratejik bir avantaj sunabilir.
Sonuç olarak, Zengezur Koridoru, sadece bir ulaşım hattı değil, aynı zamanda Avrasya’nın geleceğini şekillendirecek bir jeopolitik satranç tahtası. Türkiye, Azerbaycan ve Ermenistan arasında ön koşulsuz bir barış anlaşmasının imzalanması, bölgede kalıcı istikrarın anahtarı olacak. Bu süreçte, Türk dünyasının birliği ve ABD’nin garantörlüğü, Zengezur’un potansiyelini tam anlamıyla hayata geçirebilir.
Kaynakça
1. Azerbaycan Dışişleri Bakanlığı Resmi Açıklamaları: Azerbaycan Dışişleri Bakanlığı Resmi Sitesi
2. Ermenistan Hükümeti Açıklamaları:Ermenistan Hükümeti Resmi Sitesi, Armenpress
3. Rusya-Azerbaycan Gerilimi: BBC Türkçe, TRT Haber, X platformu (@azertag, @sputniknews)
4. ABD’nin Zengezur Önerisi: Reuters, X platformu (@USEmbassyTurkey)
5. İran’ın Zengezur’a Bakışı: IRNA, Tehran Times
6. Ermenistan’ın Ekonomik ve Siyasi Durumu: Eurasianet, Radio Free Europe/Radio Liberty
7. Türk Devletleri Teşkilatı ve Şuşa Beyannamesi. Türk Devletleri Teşkilatı Resmi Sitesi, Anadolu Ajansı
8. X Platformu Tartışmaları: X platformu, Temmuz-Ağustos 2025)
9. Carnegie Endowment for International Peace, The Jamestown Foundation
